Sant’Agnese in Agone

Wanneer je Piazza Navona bezoekt, wordt je volledig omringd door enkele van de beste voorbeelden van barokke architectuur van de hoofdstad. Tussen de prachtige fonteinen en gebouwen is er een kerk die zeker opvalt en het plein opfleurt met zijn glanzende marmer en intrigerende gevel. Binnen toont de kerk alle weelde die de handtekening was van enkele van de belangrijkste architecten en kunstenaars van de zeventiende eeuw, zoals Francesco Borromini. De kerk is een populaire bestemming onder pelgrims van over de hele wereld, die hier komen om een ​​bezoek te brengen aan één van de meest opmerkelijke heilige relikwieën uit de vroegchristelijke traditie. 

Een juweel uit de Barok

In 1651 besloot paus Innocenzo X om een ​​nieuwe kerk te bouwen op de plaats waar sint Agnes werd gemarteld. Haar verhaal kun je verderop in dit artikel lezen. Deze wordt beschouwd als één van de beroemdste martelaren. De oude kerk stond op land dat eigendom was van de familie van de paus (de Pamphilj's), en moest oorspronkelijk een soort privé kapel worden voor de paus en zijn verwanten.

De paus gaf de architect Girolamo Rainaldi de opdracht om de kerk te bouwen, maar kort daarna kwamen de werken onder leiding van Francesco Borronimi, de grootste rivaal van Bernini. Borromini, die tijdens het pausdom van Innocenzo X eindelijk de status van invloedrijke architect had bereikt en de roem van Bernini gedeeltelijk overschaduwde, bracht enkele belangrijke wijzigingen aan in het oorspronkelijke project, waaronder de twee klokkentorens en de eigenaardige vorm van de gevel. Toen het gebouw nog in aanbouw was, stierf de paus.

Zijn opvolger, Alessandro VII, trok enkele van de keuzes van Borromini in twijfel. De architect, die een zeer onrustige en onzekere man was, kon zo'n onderzoek naar zijn ontwerp niet verdragen en verliet het project. Carlo Rainaldi, de zoon van Girolamo, nam het project over en voltooide het uiteindelijk. Tegen die tijd was Bernini opnieuw de favoriete architect van de pauselijke staat geworden. Borromini zag hoe sommige van zijn ontworpen gebouwen in Rome werden aangepast. Na deze en andere professionele waanideeën raakte Borromini in een diepe depressie. Hij verbrande al zijn originele tekeningen, omdat hij bang was dat iemand zijn oorspronkelijke ideeën zou stelen, daarna pleegde hij zelfmoord.

De twee vooraanstaande kunstenaars waren hun hele leven rivalen. Tegenwoordig kunnen we nog steeds de resultaten bewonderen van hun inspanningen om hun vaardigheden en artistieke waarde te tonen in vele bezienswaardigheden in het historische centrum. Hier, op Piazza Navona, staan ​​de gewaagde overlays van geometrische vormen en de unieke 'holle' gevel van de Borromini kerk, Sant'Agnese voor de prachtige Bernini fontein van de rivieren, met zijn beroemde beeldhouwwerken en hoge obelisk die bijna de zwaartekracht tart. De twee kunstenaars zijn hier en kijken naar elkaars kunst. Waarschijnlijk vragen ze nog steeds af wie het verdient om tot beste architect van het barokke Rome te worden gekroond en we kunnen niets anders doen dan ons oordeel opschorten en gewoon genieten van de tijdloze schoonheid van hun erfenis. 

Binnen in de kerk: de kapellen

Sant’Agnese heeft een ongebruikelijke plattegrond, aangezien deze vrij breed is en ongeveer 40 meter diep. Binnen zijn er vier verschillende kapellen. De eerste is opgedragen aan sint Agnes en heeft een standbeeld gemaakt door Ercole Ferretti, die zijn ontwerp baseerde op één van de tekeningen van Bernini.

De tweede kapel is gewijd aan San Filippo Neri, nauw verbonden met de familie Pamphilj, waaronder een paus (Innocenzo X) en een kardinaal die vrienden waren en toegewijd aan de heilige.

De derde kapel werd gebouwd ter ere van sint Francesca Romana, een van de beschermheiligen van de stad. De familie van Francesca woonde vlakbij de kerk en in deze kapel vind je een schilderij waarop de heilige samen met een engel is afgebeeld. In de laatste en vierde kapel staat een standbeeld van San Sebastiano, gemaakt door Pietro Paolo Campi tussen 1717 en 1719.

Eén van de meest interessante kenmerken van de kerk zijn de twee pijporgels. Het hoofdorgel werd gemaakt in 1913 en verving het orgel dat in 1673 door de Vlaamse kunstenaar Guglielmo Hermans was gemaakt. Het nieuwe orgel bevat de originele pijpen van het oudere. Het andere instrument is een positief orgel, daterend uit 1850 en recentelijk volledig gerestaureerd.

De Crypte van sint Agnes

De meeste bezoekers die de kerk binnenkomen, gaan direct naar de linkerkant van het gebouw, naast het altaar, waar een trap (ontworpen door Borromini) naar beneden leidt naar de crypte van sint Agnes. Aangenomen wordt dat de plaats van de crypte precies op de plek ligt waar het meisje werd vermoord. Hier, ingesloten in een reliekschrijn, bevindt zich de schedel van Agnes, één van de meest gekoesterde relikwieën uit de geschiedenis van het vroege christendom.

De crypte van sint Agnes is het enige dat overblijft van de oude kerk van Sant'Agnese in Agone en werd oorspronkelijk gebouwd om enkele van de kamers om te bouwen die deel uitmaakten van het circus van keizer Domitianus. Het werd volledig gerestaureerd door Borromini in 1653. Er zijn nadien verschillende overstromingen geweest die schade hebben toegebracht aan de fresco's op de muren en de vloer. Om deze reden onderging de crypte in 1885 belangrijke restauratiewerken. Omdat er nog regelmatig regen uit het bovenste plein lekte, is de crypte de afgelopen jaren opnieuw gerestaureerd. 

Ter nagedachtenis aan een jonge martelaar

Zoals je waarschijnlijk bent begonnen te ontdekken, als je andere pagina's van onze website hebt gelezen, staat bijna elke hoek van deze stad, elk gebouw, elke fontein en elk monument als een herinnering aan een gebeurtenis uit het verleden. Een 'stadsplan' was iets dat bijna nooit in overweging werd genomen voor het hele centrum van Rome, en ik moet er ‘gelukkig’ aan toevoegen, want dit is wat Rome zijn onweerstaanbare en onvoorspelbare charme geeft.

De reden achter de bouw van de kerk houdt verband met gebeurtenissen die plaatsvonden tijdens het bewind van keizer Domitianus, in het jaar 305 na Christus, minder dan tien jaar voor de bekering van keizer Constantijn, waardoor het christendom in feite de officiële religie van het rijk werd. Destijds was het Piazza Navona een arena voor wagenrennen en shows (vergelijkbaar met het Circus Maximus). Agnes was een jonge edelvrouw die, volgens verslagen, zweefden tussen werkelijke geschiedenis en mythe. Zij weigerde te trouwen met de zoon van de prefect van Rome, die zijn ogen op haar had gericht. Agnes was een vurig christen en ze had haar leven gewijd aan gebed en al snel legde ze geloften van kuisheid af.

Haar beslissing werd als een ondraaglijke belediging beschouwd en ze werd gedwongen een vestaalse maagd te worden. Toen ze weigerde een heidense godheid te dienen, werd ze gestraft en naar een bordeel gestuurd om te werken, maar omdat niemand haar durfde aan te raken, werd ze beschuldigd van tovenarij en veroordeeld tot verbranding op de brandstapel. Volgens de hagiografische traditie weigerden zelfs de vlammen haar kwaad te doen, dus moest ze met een zwaard worden gedood. Toen ze stierf, was ze pas twaalf jaar oud.

Concerten en evenementen

Tegenwoordig worden in de kerk regelmatig barok- en kamermuziekconcerten gehouden, voornamelijk in het weekend. De concerten vinden plaats in de charmante setting van de sacristie van Borromini, een zaal die direct vanuit de kerk toegankelijk is en in 2000 is gerestaureerd en opengesteld voor het publiek.